OKB, obsesyon adı verilen, tekrarlayan, rahatsızlık veren, istemsiz olarak zihne gelen düşünce resim/görsel ve dürtüler ile kompulsiyon adı verilen, obsesyonların oluşturduğu huzursuzluğun giderilmesi için belli kurallar çerçevesinde tekrar tekrar yapılan davranışlar ve zihinsel eylemlerden oluşan bir ruhsal hastalıktır. Örneğin, kapı kolları gibi şeylere dokunarak kirleneceklerinden, hastalık kapacaklarından endişe ediyorlarsa(obsesyon), her kapı koluna dokunduğunda elini 3 kez yıkamadan temizlendiğini düşünmeme ya da en az 30 saniye boyunca yıkayabilirler (kompulsiyon).
OKB önceleri nadir olarak görülen bir hastalık olarak kabul edilmesine karşın son yıllarda hastalığının tanınırlığının artması ile tanı konma oranları artmış olup, yapılan araştırmalarda OKB’nin her 100 kişiden 2-3’ünde görüldüğü saptanmıştır. Genellikle ergenlik ve erken erişkinlik gibi 20’li yaşlarda başlar.
OKB'nin neden nasıl ortaya çıktığı tam olarak aydınlatılamamıştır. Araştırmalar sonucunda biyolojik (serotonin sistemi bozukluğu), psikolojik, genetik ve çevresel etmenlerin rol oynadığı anlaşılmıştır. Birinci derece akrabalarda hastalığın bulunması görülme riskini artırır.
Kişinin psikolojik yapısı da önemlidir. Bir çoğumuzda gelip geçici düşünceler ve kontrolü yitirme kaygısı olabilir. Örneğin bebeği kazara yere düşürmek ya da tren yoluna atlamak gibi. Bazı insanlar bu düşüncelere pek önem atfetmez, hatırlamaz bile. Ama bu düşüncelere ve düşüncelerin getirdiği suçluluk, utanç gibi duygulara hassasiyetimiz varsa ya da kontrolünüzün olmadığına inanıyorsanız bu tür düşünceler tehdit haline gelir. Bunların niye olduğunu ve ne anlama geldiğini düşünür. Kontrolü yitirmeye başladığından endişelenmeye ve kaygılanmaya başlar. Korktukça bu düşüncelerle daha fazla mücadele eder ve mücadele de düşüncelerin akla gelme sıklığını arttırır. Ayrıca düzenli, titiz, mükemmeliyetçi mizaç özellikleri olan kişilerin OKB geliştirme olasılığı daha yüksek olabilir.
Obsesyon ve kompulsiyonlar toplumdan topluma, kültürden kültüre değişiklik gösterebilir. En sık görülen obsesyon ve kompulsiyon türleri aşağıda örnekler verilerek sıralanmıştır. En sık görülen temizlik bulaş tipidir.
Temizlik Bulaş Obsesyonu:
-Mikrop/Hastalık kapma veya kirlenme düşüncesi
Birçok hastada bu endişeler vücut salgılarının mikropların taşıyıcısı olduğu ve bu nedenle bunlarla temastan kaçınılması gerektiği inancı vardır. Örneğin bazı kişilerde umumi tuvaletten hastalık bulaşacağı buradan bulaşan hastalığı da başka insanlara geçirecekleri düşüncesi endişe yaratır. Bazılarında belli bir hastalık kaygısı (AIDS vb.) vardır. Hastalık yaratan en önemli düşünce direkt bir fiziksel bir temas olmasa bile bir silsile ile kendilerine bunun dokundukları herhangi bir şeyden bulaşabileceği inancıdır. Her yer kirli ve mikropludur. Bunun içinde durumla uygunsuz şekilde sıkça nesneleri yıkamaya ya da kendileri yıkanmaya başlarlar. Herkesi ve her şeyi temizlemeye çalışlar. Aile bireylerinin de bu kurallara uymasını isterler. Bu temizlik ve güvenlik hissini sağlamanın yoludur. Ama ne kadar temizlerse temizlesin asla istediği kadar temiz olamaz.
Temizlik Bulaş Kompulsiyonu:
- El yıkama, Duş ya da banyo yapma, Elbise değiştirme ve yıkama, Yüzeyleri ya da nesneleri temizleme
Yaygın Görülen Diğer Obsesyonlar ve Kompulsiyonlar:
- Bir şeyi unutma ya da hata yapma düşüncesi
- Kaybetme veya yanlış yere koyma düşüncesi
- Kişinin davranışları üzerindeki kontrolünü kaybetme düşüncesi
- Başkalarına veya kendine karşı saldırgan düşünceler
- Cinsellik, din ile ilgili istenmeyen, yasak veya tabu düşünceler
- Her şeyin simetrik veya mükemmel düzende olmasını istemek
Yaygın kompulsiyonlar
- Öğeleri belirli ve kesin bir şekilde sıralamak veya düzenlemek
- Kapının kilitli olup olmadığını veya fırının kapalı olup olmadığını, okuduğu ya da yazdığı şeyi tekrar tekrar kontrol etmek
- Bir kelimeyi ya da bir davranışı belli bir sayıda söylemek ya da yapmak
- Dua etmek veya belli cümleleri tekrarlamak.
- Yürürken yerdeki kareleri saymak, giderken araba plakalarını saymak, cümle içinde kurulan belli kelimeleri saymak
Eğer obsesyon ve kompulsiyonlar günlük yaşamınızı belirgin şekilde etkiliyorsa, bu düşünce ve davranışlarla günlük uğraşınız birkaç saatten fazla sürüyorsa, huzursuzluk ve kaygı duyguları gün içinde sürekli ve dayanılmaz halde ise, kendinizi depresif hissediyorsanız ya da kendinize zarar verme düşünceniz varsa en kısa sürede bir uzmana başvurup yardım alınız.
Herkes bazen bazı şeyleri yeniden düşünür veya kontrol eder. Tekrarlanan tüm düşünceler obsesyon, tüm ritüeller veya alışkanlıklar da kompulsiyon değildir. Örneğin, kişinin temiz ve düzenli olması doğal olarak hastalık sayılmaz. Bir kişinin otomobilinin, evinin camlarının kapalı, kapılarının kilitli olduğundan emin olması anlaşılabilir bir durumdur. Ancak, OKB'li kişiler genellikle aşırı olduklarını bilseler bile obseyonlarını veya kompulsiyonlarını kontrol edemezler. Çok fazla zamanlarını obsesyonlarına veya kompilasyonlarına harcarlar. Kompilasyonları yapmaktan rahatsızlık duysalar bile kaygılarında geçici bir rahatlama için yapmak zorunda hissedebilirler. Bu düşünce veya davranışlardan dolayı günlük yaşamda önemli sorunlar yaşanır.
OKB belirtilerinin kendi kendine iyileşmesi genelde mümkün değildir. Uygun tedavi gören OKB hastalarında genellikle semptomlarda iyileşme, yaşam kalitesinde ve işlevsellikte artış gözlemlenir. Tedavi aracılığı ile genellikle bireyin okulda ve işte performansı artar, olağan ilişkiler kurma ve bunlardan keyif alma ve boş zaman aktivitelerini değerlendirebilme becerisi gelişir. Kronikleşme olasılığının yüksek olması tedavinin önemini arttırmaktadır. Tedavide kullanılan birkaç yöntem bulunmaktadır.
İlaç Tedavisi:
Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar) olarak bilinen bir ilaç sınıfı, OKB için birinci sıra tedavi yöntemidir. Birçok araştırma, bu ilaçların genellikle OKB için etkili olduğunu göstermiştir.
Tedavinin ilk günlerinde hafif bulantı, baş ağrısı, uyku bozukluğu, midede huzursuzluk gibi geçici yan etkiler ile cinsel yan etkiler görülebilir. Ancak bu grup ilaçlar genellikle hastalar tarafından kolaylıkla kullanılan ve kullanımları sırasında bir sorun yaşanmayan ilaçlardır. Kullanılan ilaçlar bağımlılık yapan ilaçlar değillerdir. İlacın ne kadar etki göstereceği ve ne kadar süre kullanılacağı kişiye göre değişmektedir.
Psikoterapi:
OKB tedavisinde günümüzde birden fazla psikoterapi yöntemi kullanılmaktadır. Bunlar içinde bilimsel olarak en etkin kullanılanı Bilişsel davranışçı terapi (BDT)’dir. BDT, insanların hatalı olan algılama ve yorumlama biçimini fark etmelerine ve bu durumlara maruz bırakarak hatalı inanışları düzeltemeye çalışır. BDT, insanların bu olumsuz düşünceleri sorgulamayı, bunların duygu ve eylemlerini nasıl etkilediğini belirlemeyi ve hastalığı devam ettiren davranış kalıplarını değiştirmeyi öğrenmelerine yardımcı olur.
En etkili tedavi yöntemi ilaç tedavisi ile psikoterapi tedavisinin birlikte yürütülmesidir.
Kişinin kendindeki bazı düşünce ve davranışların bir ruhsal hastalığın belirtileri olabileceğine karar vermesi çoğu kez güçtür.
Aile hekiminize başvurabilirsiniz. Öncelikle aile hekiminizle bu konuda konuşabilirsiniz. Aile hekiminiz sizin bir hastalığınız olup olmadığını tespit ederek uygun şekilde tedavinizi planlayacak ya da sizi gerekli görmesi halinde yönlendirecektir.
Sağlıklı Hayat Merkez’lerine başvurabilirsiniz. Sağlıklı Hayat Merkezlerinde psikologlardan destek alabilir, kendi kendine yardım ya da problem çözme gibi programlara katılabilirsiniz. Gerekli durumlarda merkezdeki psikologlarımız sizleri birinci, ikinci, üçüncü basamak tedavi merkezlerine başvurmanız konusunda bilgilendirecektir
Psikiyatri uzmanından randevu alabilirsiniz. MHRS aracılığı ile ilinizdeki ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlarından randevu alabilirsiniz. Muayeneniz sonucunda sizin bir hastalığınız olup olmadığı tespit edilerek uygun şekilde tedaviniz planlanacaktır.
Kendi Kendine Yardım Ve Destek:
İlaç ve/ veya psikoterapi yanında sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmek, OKB ile başa çıkmada yardımcı olabilir. Yeterli ve kaliteli uyku almak, sağlıklı beslenmek, egzersiz yapmak ve başkalarıyla zaman geçirmek genel zihinsel ve fiziksel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, zihnin obsesyonla uğraşmasını engellemek için dikkati dışarıya yönlendirmek meditasyon, yoga egzersizleri yapmak, OKB'nin neden olduğu stres ve kaygıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.