Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin dikkatini sürdürmesini, davranışlarını kontrol etmesini ve enerjisini düzenlemesini zorlaştıran nörogelişimsel bir bozukluktur. Çocukluk çağında ortaya çıkar, ancak birçok kişide belirtiler yetişkinlikte de devam eder.
DEHB, sadece “çok hareketli çocuk” olmak demek değildir; dikkat, dürtü kontrolü ve duygusal düzenleme gibi alanlarda kalıcı güçlükler içerir.
DEHB’nin belirtileri üç ana grupta incelenir:
🔹 1. Dikkat Eksikliği
- Detaylara dikkat edememe, sık hata yapma
- Dikkatini uzun süre sürdürememe, dış çevredeki uyarılardan kolay etkilenme
- Görevleri yarım bırakma, organize olamama, yönergelere uymada güçlük (Zamanı iyi kullanmaz.)
- Günlük işlerde unutkanlık (Ödev vb.)
- Eşyaları sık sık kaybetme (Cüzdan, mont, anahtar, kitap, gözlük vb.)
- Sıklıkla “dinlemiyormuş” gibi görünme
🔹 2. Hiperaktivite
- Sürekli kıpırdanma, yerinde duramama (Okulda oturması gereken durumlarda ayağa kalkar)
- Çok konuşma
- Sessiz ortamlarda zorlanma
- Gereksiz hareketlilik (koşma, tırmanma, el–ayak oynatma)
- Enerjiyi kontrol edememe
🔹 3. Dürtüsellik
- Sırasını beklemekte zorlanma
- Başkalarının sözünü kesme
- Sorular bitmeden cevap verme
- Sabırsızlık, aceleci kararlar (oyunlara veya etkinlere müdahale eder.)
- Tehlikeli davranışlara yönelme (başkalarının eşyalarını izinsiz kullanabilir.)
Çocukların bir kısmında sadece dikkat eksikliği, bazılarında daha belirgin hiperaktivite/dürtüsellik, kimilerinde ise her iki grup belirtileri birlikte görülebilir.
Yetişkin DEHB’li bireyler iş yaşamında organize olma zorluğu, unutkanlık ve zamanı yönetememe, ilişkilerde sabırsızlık, trafikte riskli davranışlar, işleri erteleme eğilimi gibi belirtiler gösterebilir. Telefonlara cevap vermeyi, faturaları ödemelerini ve randevuları unutabilir.
Çocukluk çağında DEHB görülme oranı %5–7 arasındadır ve erkek çocuklarda, kız çocuklara göre 2-3 kat fazla tanı konmaktadır. Bunun nedenlerinden biri, erkek çocuklarda hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerinin daha belirgin olmasıdır. Bu yüzden okul ve aile içinde daha çabuk fark edilir ve tanı alma süreci hızlanır. Kız çocuklarında ise genellikle dikkat eksikliği belirtilerinin ön planda görüldüğü tip daha yaygındır. Bu durum daha “sessiz” seyrettiği için fark edilmesi güç olabilir ve tanı bazen ergenlik veya yetişkinlikte konur.
DEHB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik faktörler (ailede DEHB tanısı olan anne, baba, kardeş olması), beyin yapısı ve hormonsal süreçler, çevresel faktörler gibi birçok faktörün rolü olduğu düşünülür.
DEHB tanısı, çocuğun farklı ortamlardaki (ev, okul, sosyal ortam) davranışları gözlemlenerek, aile ve öğretmenlerden bilgi alınarak ve psikiyatrist ve psikologlar tarafından yapılan klinik görüşme, gözlem ve testlerle konulabilir. Tanı koyulduktan sonra uzman hekim uygun görürse Sağlıklı Hayat Merkezlerimizdeki Çocuk Gelişimcilere ve Psikologlara başvurabilirsiniz
Kişinin yaşına göre Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ya da Erişkin Ruh Sağlığı uzmanı tarafından önerilmesi halinde tedavide dikkat ve dürtü kontrolünü düzenleyen ilaçlar kullanılabilir. Bunun yanı sıra ailelerin ve öğretmenlerin hastalık belirtileri, tedavi süreci yönetme konusunda bilgilendirilmesi de önemlidir. Olumlu davranışların arttırılması gibi davranışsal müdahaleler ve sosyal becerileri geliştirme gibi bireysel terapi yöntemleri de tedavi sürecinde uygulanmaktadır. Eğitsel destek amacıyla DEHB’li bireye özel kişisel öğrenme planı hazırlanabilir. Dikkat arttırıcı teknikler, kısa süreli ödevler, molalar ve görsel hatırlatıcılar kullanılabilir. DEHB’li bireylerde hem spor ve fiziksel aktivitelerin arttırılması hem de ekran kullanımının sınırlandırılması önerilmektedir.
Rutini koruyun: Günlük program oluşturun.
Net olun: Talimatları kısa ve anlaşılır verin.
Olumlu pekiştirin: Küçük başarıları bile övün.
Ortam düzeni: Çalışma alanını dikkat dağıtıcılardan arındırın.
Enerji yönlendirme: Spor, müzik, resim gibi alanlarda destek olun.
Sabırlı olun: Eleştirmek yerine yapıcı yaklaşın.
- Dikkat eksikliği varsa mutlaka hiperaktivite de olmalıdır.
Her zaman hiperaktivite eşlik etmek zorunda değildir. Özellikle kız çocuklarda var olan bu durum, sakin ve kaygılı olan bu çocukların geç tanı almalarına sebep olabilmektedir.
- Çocuğum başkalarına zarar veriyor, vuruyor ve kırıyor kesin DEHB!
Başkalarına zarar verme, vurma, kırma hiperaktivite belirtilerinden deği, daha çok davranım bozukluklarını akla getirir. Bazı vakalarda vurma, saldırganlık olabilir fakat çok önemli bir kısmında sadece hiperaktivite vardır. Bir uzman tarafından değerlendirilmesi ve tanı adı konulmamasına, çocukların aileler tarafından etiketlenmemesine dikkat edilmelidir.
- Bizim yüzümüzden DEHB oldu, bütün suç anne ve babanın.
Genetik faktörler %80-90 civarında etkilidir, hatalı ebeveyn tutumları DEHB belirtilerinde artışı veya DEHB’e başka psikiyatrik bozuklukların eklenmesine sebep olabilir.