Kadın ve Üreme Sağlığı Tarihçesi
Üreme Sağlığı Kavramı; 1960’larda, hassas ve sosyoekonomik yönden zor durumda olan populasyonlarda, nüfus artışı giderek hızlandığından ve dünyadaki kaynakların tüketiminde zorluklar yaşanmaya başladığında ortaya çıkmıştır.
Plansız nüfus artışı, ülkelerin gelişmesinin önünde engel teşkil eden ve yoksullaşmaya yol açan önemli bir etken olarak tartışılmıştır. Toplum yapısındaki değişikliklerin ve göçlerin de ülkelerin gelişimini etkileyen faktörler olduğu ortaya konmuştur.
Dünya Sağlık Örgütü, 1972’de fertilitenin düzenlenmesi konusunda yürütmüş olduğu araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucu, modern yöntemlerin çiftler tarafından uygulanmasının önemini vurgulamıştır.
1994 yılında, Kahire’de yapılan Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı, gündeme gelen kadın hakları ile kadınların cinsel yaşamalarına gereksiz müdahalelerde bulunulduğu, doğurganlık konusunda baskı yapıldığı ve gerçek ihtiyaçlarının göz ardı edildiği, HIV/AIDS ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardaki hızlanan artışın, evlilik dışı ilişkiler nedeniyle genç nüfusun bu konulardaki ihtiyaçlarının belirgin bir şekilde ortaya çıktığı, Üreme sağlığı haklarının, genel sağlığın yanısıra, ön plana çıkmasıyla konu ile ilgili yaklaşımların tekrar gözden geçirilmesi gerektiği hususunun vurgulandığı, üreme sağlığı tarihçesinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Dünyada, kaynaklar düşünülerek, ülkelerdeki nüfus sınırlamalarının yerine, üreme sağlığında öncelikle insanların ihtiyaçları ve haklarının gözününe alınarak programların geliştirilmesinin önemi vurgulanmıştır. Her bireyin sağlıklı doğarak, sağlıklı ve kaliteli yaşam sürme hakkı vardır.
Binyıl Kalkınma Hedefleri (Millenium Development Goals (MDG) sağlıkla direkt ya da indirekt olarak ilişkilidir. Binyıl Kalkınma Hedeflerinden 4, 5 ve 6 direkt sağlıkla ilişkilidir, ancak 1, 2, 3 ve 7 indirekt ilişkilidir. Bu hedefler Çocuk Ölümlerinin azaltılması (4), Anne Sağlığının İyileştirilmesi (Anne Ölümlerinin 3/4 azaltılması) (5), HIV/AIDS, Sıtma ve öteki hastalıklarda mücadele edilmesi (6), Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması (1), Evrensel ilköğretimin gerçekleştirilmesi (2), Kadın-erkek eşitliğinin sağlanması ve kadınların konumunun güçlendirilmesi (3), Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması (7) şeklinde sıralanmaktadır.
Dünya Zirvesi 2005 Üreme Sağlığı Hizmetlerine Evrensel Ulaşımı deklare etmiştir. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı, sosyal ve ekonomik gelişmelerinde eşitliği esas olarak alan toplumlarda vazgeçilmez, temel, anahtar bileşendir.
Ülkemizde;14.04.1928 1219 Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun Ebelerin gebelik ve doğumla ilgili görevleri tanımlanmış olup, herhangi bir alet kullanmaları ve annenin durumu gerektirdiğinde doktor gözetim ve denetimi zorunlu tutulmuştur.
24.04.1930 Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 3. Madde: Pronatalisttir. Doğrudan doğumların teşviki, çocuk ölümlerinin düşürülmesi, annelerin doğum öncesi ve sonrası bakımlarının yapılmasına yönelik düzenlemeleri kapsar.
1965 Antinatalist yaklaşım 557 sayılı Nüfus Planlaması hakkındaki kanunun 8. maddesi ile ortaya çıkmaktadır.
1982 Anayasası 2709 Sayılı Kanun Üçüncü Bölüm Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler I. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları Madde 41- Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar denilmektedir.
1965 yılında Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü kurulmuştur. 1983 yılında yeni bir yapılanma ve organizasyon ile Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir. (Açılan Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü çalışmaları ile, 2827 Sayılı Yasa ve yürütülen programlar sonrasında anne ölümlerinde dramatik düşüşler yaşanmıştır.)19 Mart 2012 tarih ve 663 sayılı KHK ile Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇSAP) Genel Müdürlüğü kapatılarak, bu hizmetler Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığına ve Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığına devredilmiştir. 2017 yılında 694 sayılı KHK ile Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Kadın ve Üreme Sağlığı Dairesi Başkanlığı olarak değiştirilmiştir.