Cıva Zehirlenmesi ve Alınması Gereken Önlemler

Cıva tabiatta çok yaygın olarak kullanılan bir metaldir. Cas No: 7439-97-6 dir. Cıva, insanlara, ekosistemlere toksik bir maddedir. Metalik cıva, parlak, civa parlak, gümüş renginde, kokusuz ve çok kolay buharlaşır bir maddedir. Anorganik cıva genellikle cıva tuzları halindedir. Başlıcaları cıva klorür, cıva fulfimat, ve cıva sülfürdür. Cıva tuzları ağızdan alındığında yarı ömrü 40 gündür. 

Cıvanın başlıca organik birleşimleri metil, etil ve fenil cıvadır.  Büyük oranda metil cıva olarak yayılım gösterir. Yarı ömrü 40–50 gündür. Cıva Avrupa Birliği Kimyasallar REACH Tüzüğünün kısıtlamalarla ilgili Ek-17’sinde de yer almaktadır.

Cıva termostat, barometre, florasan lamba, akış ölçerler, laboratuvar ve endüstriyel ve beden termometreleri, tansiyon aleti, piller ve nemölçerler vb. araç ve gereçlerde bulunmaktadır.

Cıva çok küçük miktarlarda bile etkili olabilen bir sinir sistemi toksinidir. Merkez sinir sistemini ve böbrek sistemini doğrudan etkiler. Gelişim bozukluklarına, hareket ve beyin işlevi bozukluklarına neden olur. Kolayca buharlaşarak, renksiz bir buhar halinde havaya karışması onu gizli bir toksin durumuna getirir.

 “Cıva çok küçük miktarlarda bile etkili olabilen bir sinir sistemi toksinidir. ”

Cıva ve bileşiklerinin etkisi doz, etkilenen kişinin yaşı, etkilenim süresi, etkilenim yolu, etkilenen kişinin sağlığı ve beslenme düzeyi ile ilişkilidir. İdrar, saç ve kan düzeyinin ölçülmesiyle etkilenim belirlenir.

Cıvanın solunması kimyasal akciğer yangısına, doku yıkımına yol açan bronşit oluşumuna neden olur ve etkilenim sürerse ölümle sonuçlanır.  Anorganik cıva tuzları böbrek ve merkez sinir sistemine ileri derecede toksiktir. Metil cıva mikrotübül oluşumunu, nöronlarda protein sentezini engeller. Hücre zarı etkinliğini değiştirir, DNA sentezini bozar. Sonuçta sinir sistemine çok ileri derecede toksik etki yapar.

Cıva ve bileşiklerinin etkisi doz, etkilenen kişinin yaşı, etkilenim süresi, etkilenim yolu, etkilenen kişinin sağlığı ve beslenme düzeyi ile ilişkilidir. İdrar, saç ve kan düzeyinin ölçülmesiyle etkilenim belirlenir.

Metalik cıva buharına bağlı yüksek doz, kısa süreli etkilenimlerde, akciğer hasarı, bulantı, kusma, ishal, kalp hızı ve kan basıncında artış, deride kızarıklık, göz tahrişi gibi bulgular ortaya çıkabilmektedir.

Evde - Okulda Civa Saçılımı

Kırılan bir termometreden çok küçük miktarda cıvanın saçılımı kuşkusuz çok büyük boyutta bir acil durum değildir. Ancak kolayca buharlaşması nedeniyle uzun süreli cıva buharı etkilenime yol açacağından dikkatle temizlenmelidir. Cıvalı termometreler dahil, cıvalı araçlar bulunan kurum ve kuruluşlar cıva dökülmelerine karşı hazırlıklı olmalı, dökülen cıvanın nasıl güvenli bir biçimde temizleneceği bilinmelidir.

Cıva zamanında temizlenmeyecek olursa yerdeki girinti çıkıntılarda kalan cıva sürekli buharlaşmayı sürdürür. Özellikle evde emekleme çağındaki bebekler açısından daha büyük tehlike yaratır. Havada bulunan cıva miktarının (zamana göre ağırlıklandırılmış) metreküpte 0,05 miligramı aşmaması gerekir. Mesleki etkilenim açısından 15 dakikalık ağırlıklı değeri metreküpte 0,03 mg’ı, sekiz saatlik ağırlıklı değeri ise 0,01 mg’ı aşmamalıdır. Cıvanın havadaki normal dengelenme basıncı bu değerin çok üzerindedir. Ortamda buharlaşabilen cıva bulunması bu nedenle istenilmeyen düzeyde cıva solunmasına neden olur. Cıvanın buhar basıncı sıcaklıkla hızla arttığından ortam ısıtılmamalıdır.

Cıva saçılmasında yapılması ve yapılmaması gereken temel uygulamalar aşağıda verilmiştir:

Cıva zehirlenmesi vuku bulması durumunda derhal Bakanlığımız Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) 114 telefon numarasından aranarak bilgi verilmeli ve buradan alınacak tavsiyelere uygun olarak işlem yapılmalıdır. Ağır metal zehirlenmelerinde antidot olarak Dimaval maddesi kullanılmakta olup temini ile ilgili olarak burayla irtibata geçilmesi gerekmektedir.   

Okul laboratuvarında ya da sınıfta az miktarda cıva saçılması durumuna karşı  aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

• Laboratuvarda cıva süzgeci olan solunum maskesi bulundurulmalıdır.
• Bütün öğrenciler hemen dışarı çıkarılmalıdır. Cıva dökülen alanda sadece, cıva süzgeci bulunan özel maskeler takmış görevli kimseler bulunmalıdır.
• Bütün pencereler açılmalıdır.
• Laboratuvarın kaloriferi, ısıtma sistemi kapatılmalıdır.
• Bütün elektrikli araçlar hemen kapatılmalı, fişten çekilmelidir. Cıvanın elektriği çok iyi ilettiği unutulmamalıdır.
• Laboratuvarda cıvanın temizlenmesiyle çıkan hiçbir atık çöp kutusuna atılmamalıdır.
• Çıplak elle hiçbir şeye dokunulmamalıdır. Ellerdeki tüm çatlak ve yaralar kapatılmalıdır. Lateks ya da kauçuk eldiven giyilmelidir.
• Uygun iğnesiz şırıngalarla cıva çekilmemelidir.
• Çok küçük boncuklar yapışkan bantla toplanmalıdır.
• Toplanan cıva kapağı buharı sızdırmayacak, içi su dolu kaplara konulmalıdır. Kapağın çevresi yapışkan bantla sarılmalıdır.
• Cıva saçılan bina bölümüne “cıvayla kirli bölge” yazılı bant çekilerek dolaşılması engellenmelidir.
• Toplanan cıva uygun biçimde atık toplama birimlerince alınıncaya kadar soğuk ortamda tutulmalıdır.
• İçine cıva bulaşmış her türlü fırın, ocak hemen kullanım dışı bırakılmalıdır.

Eğitim kuruluşlarında cıva kullanılması gerekiyorsa, yetkili öğretmen denetiminde ve etkilenim olmayacak biçimde kullanılmak zorundadır. Öğrencilerin cıva satın almasını gerektiren hiçbir uygulama yapılmamalı, bu tip ödevler verilmemelidir. Cıva saçılması durumunda yapılması gerekenler kolayca okunabilecek biçimde laboratuvarda asılı olmalıdır. Okul laboratuvarlarında cıva uygun kaplarda, ağzı sıkıca kapalı biçimde bulunmalıdır. Laboratuvar ortamından dışarı çıkarılmamalıdır. Okullarda cıva güvenliği ile ilgili eğitim daha çok kimya derslerinde yapılmalıdır. Cıvadan söz edildiğinde güvenlikle ilgili önerilerden de öncelikle söz edilmelidir.