fab fa-instagram
fab fa-facebook-f
fab fa-twitter
Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan guluten isimli bir protein neden olmaktadır.
* Üste villusların normal yapısı, altta ise bozulmuş villus yapısı.
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Ailevi kalıtım söz konusudur. Hastalık yaşamının her hangi bir bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Çölyak hastalığının literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür.
Çölyak hastalığı, vücutta immunolojik cevabı tetikleyen çevresel (gluten tüketimi) ve genetik faktörlerin birlikte rol oynaması sonucunda ortaya çıkar. Çölyak hastalığın oluşması için hem genetik yatkınlık hem de çevresel faktör olan glutenli gıdalar tüketmekle kendini gösterir.
Hastalık bazı bireylerde yıllarca hiç belirti vermez veya çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir.
Çölyak hastalığı olan çocuklarda özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.
Yetişkinlerde görülen belirtiler şunlardır:
Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz alerjisi gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir.
Çölyak hastalığının insan sağlığı üzerinde önem taşıyan birçok değişimlere neden olmasından dolayı doğru teşhisi önemlidir. Teşhis yöntemlerinden kan testleri serolojik özel testler (AGA, EMA) ile ön tanı konmakta ancak kesin tanı ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.
Çölyak hastalığı ile ilintili hastalıklar şunlardır:
Tedavi edilemezse çölyak hastalığının kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir?
Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.
Çölyak hastaları, buğday, arpa, çavdar, yulaflı gıdalar tüketmedikleri gibi ayrıca marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeliler.
Doğal glutensizlerin dışında glutensiz olarak tanımlanan bir gıda tam anlamı ile glutensiz değildir. Diğer bir deyişle sıfır glutenli bir yaşam olanaksızdır. WHO (World Health Organization-Dünya Sağlık Örgütü) ve FAO (Food and Agriculture Organization- Amerikan Gıda ve Tarım Örgütü) 1998’de kilogramında 200 mg dan daha az gluten içeren gıdaları glutensiz gıda olarak ilan etmiştir. Ancak 2007 yılında bu sınır 20 miligrama çekildi. Günümüzde de kilogramında 20 mg’dan daha fazla gluten içermeyen gıdalar glutensiz gıda olarak kabul edilmektedir. Ülkemizdeki glutensiz ürün tebliğ uygulamalarda da 2007 yılında kabul edilen değer kullanılmaktadır.
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:
Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:
Glutensiz diyette ayrıca nelere dikkat edilir?
Tedavi için Başvurulacak Merkezler:
- Üniversite Hastaneleri Endokrinoloji, Gastroentroloji ve Metabolizma anabilim dalları
Çölyak Hastalığı Görülme Sıklığı Ve İllere Dağılımı
Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan guluten isimli bir protein neden olmaktadır.
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Çölyak hastalığı yaşam boyu süren gıda alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir.
Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar, yulaf tahılları ve bunlardan üretilen besinlerde bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.
Ülkemizde Çölyak hastalığı görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin arasında çölyak hastası tahmin edilmekte iken ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin arasında tanı almış hasta beklenmektedir.
Avrupa'da hastalığın görülme sıklığı 1/350 ile 1/2000 arasında değişirken İrlanda ve Avusturya'da hastalık prevelansı daha yüksektir. Görülme sıklığı Kuzey Amerika'da Avrupa'dan düşüktür.
Çölyak hastalığı (ÇH) yaşam boyu süren tek gıda alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Olgular asemptomatik olabildiği gibi, tanı gecikmesinde ölüme kadar varabilen geniş bir klinik yelpaze ile karşımıza gelebilmektedir. Çölyak hastalığı tanı öncesi yüksek morbidite ve mortaliteye neden olurken, tanı konulduktan sonra hastalık olmaktan çıkarak bir yaşam biçimi haline gelmektedir.
Görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin arasında çölyak hastası tahmin edilmekte iken ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin arasında tanı almış hasta beklenmektedir. Toplumda tanı almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır.
Çölyak Hastalığı ICD kod sisteminde diğer sindirim sistemi hastalıklarında yer almaktadır. 2003 hastalık yükü çalışmasında da bu başlık altında tanımlanmış olup ayrıca çalışılmamıştır.
Bakanlığımız Sağlık Bilgi Sistemlerinden elde edilen verilere göre Türkiye'de tanı konan çölyaklı sayısı 2023 Kasım ayı sonu itibari ile 166.614 olarak belirtilmiştir.
İl | Çölyaklı Sayısı |
Adana | 3.437 |
Adıyaman | 1.473 |
Afyonkarahisar | 776 |
Ağrı | 880 |
Aksaray | 441 |
Amasya | 373 |
Ankara | 24.130 |
Antalya | 4.838 |
Ardahan | 86 |
Artvin | 185 |
Aydın | 1.110 |
Balıkesir | 1.058 |
Bartın | 145 |
Batman | 1.616 |
Bayburt | 59 |
Bilecik | 450 |
Bingöl | 742 |
Bitlis | 660 |
Bolu | 456 |
Burdur | 300 |
Bursa | 5.393 |
Çanakkale | 903 |
Çankırı | 478 |
Çorum | 1.072 |
Denizli | 2.394 |
Diyarbakır | 5.985 |
Düzce | 340 |
Edirne | 333 |
Elazığ | 1.577 |
Erzincan | 415 |
Erzurum | 1.345 |
Eskişehir | 3.447 |
Gaziantep | 8.284 |
Giresun | 609 |
Gümüşhane | 120 |
Hakkari | 712 |
Hatay | 1.888 |
Iğdır | 353 |
Isparta | 754 |
İstanbul | 28.735 |
İzmir | 7.693 |
Kahramanmaraş | 1.298 |
Karabük | 277 |
Karaman | 378 |
Kars | 844 |
Kastamonu | 455 |
Kayseri | 2.060 |
Kırıkkale | 415 |
Kırklareli | 237 |
Kırşehir | 328 |
Kilis | 236 |
Kocaeli | 3.785 |
Konya | 4.557 |
Kütahya | 669 |
Malatya | 1.229 |
Manisa | 1.897 |
Mardin | 2.244 |
Mersin | 4.826 |
Muğla | 1.132 |
Muş | 878 |
Nevşehir | 274 |
Niğde | 394 |
Ordu | 1.025 |
Osmaniye | 480 |
Rize | 281 |
Sakarya | 1.759 |
Samsun | 1.435 |
Siirt | 704 |
Sinop | 268 |
Sivas | 1.176 |
Şanlıurfa | 4.750 |
Şırnak | 1.239 |
Tekirdağ | 1.294 |
Tokat | 1.337 |
Trabzon | 869 |
Tunceli | 293 |
Uşak | 942 |
Van | 2.697 |
Yalova | 466 |
Yozgat | 562 |
Zonguldak | 579 |
TOPLAM | 166.614 |
Glutenin besin hazırlamadaki görevleri :
Glutenin yerini alabilecek ürünler:
Çölyak hastalığında tüketilen özel glutensiz gıda ürünleri:
* Ayrıca gluten içermeyen karabuğday (greçka) üretilmekdir.
Çölyak hastalığında;gastroenteroloji uzman hekimi tarafından, bu uzman hekimlerin bulunmadığı hastanelerde çocuk sağlığı ve hastalıkları veya iç hastalıkları uzman hekimlerince 3 yıl süreli rapor düzenlenir. Bu hastaların kısıtlı diyetleri sebebi ile hayati öneme haiz özel formüllü un ve özel formüllü un içeren mamul ürünler (makarna, şehriye, bisküvi, çikolata, gofret vb.); gastroenteroloji uzman hekimi tarafından düzenlenen uzman hekim raporuna dayanılarak bir aylık;
*0-5 yaş için 250 TL,
*5-15 yaş için 375 TL,
*15 yaş üstü için 340 TL, tutar ödenir şeklindedir.
- Sosyal Güvenlik Kurumu tıklayınız
- Tarım ve Orman Bakanlığı tıklayınız
- Dünya Sağlık Örgütü tıklayınız
Logoyu indirmek için tıklayınız.