Tarihçe

Türkiye’de veremle mücadelenin tarihi bir yüzyıldan daha uzun zamana dayanır. Aslında tarihimizde çok eskilere dayanan bir süreç boyunca veremle ilgilenen önemli şahsiyetler olmuştur. XI. yüzyılda İbni Sina, XV. yüzyılda da Fatih Sultan Mehmed döneminin ünlü hekimlerinden Şerafettin Sabuncuoğlu ve XVIII. yüzyılda Abbas Vesim Efendi gibi Türk tıp tarihine geçmiş hekimlerin verem hastalığıyla ilgilendiği bilinmektedir. Veremle mücadelenin kurumsal temelleri XX. Yüzyılın ilk çeyreğinde gönüllü kuruluşların öncülüğünde atıldımıştır. 

1918 yılında Prof. Dr. Besim Ömer Paşa tarafından kurulan “Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti” Türkiye’deki veremle mücadelenin öncü kuruluşu kabul edilir. Bunu 1923 yılında Dr. Behçet Uz tarafından kurulan “İzmir Veremle Mücadele Cemiyeti Hayriyesi” ve yine aynı yıl kurulan “Balıkesir Veremle Mücadele Cemiyeti ” izlemiştir. Sivil girişimlerle başlayan veremle mücadele, Cumhuriyetin ilk yıllarında bulaşıcı hastalıklarla mücadele eden devletin temel sağlık politikalarından olmuştur. 1930 yılında çıkartılan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile devletin verem savaş faaliyetleri konusundaki politik kararlılığı ortaya konulmuştur. 1928 yılında İkinci Milli Türk Tıp Kongresi yapılmış ve ana gündem olarak verem işlenmiştir. Türkiye’de 1950'li yıllara kadar veremle savaşmak için dispanserler ve sanatoryumlar açılmıştır. 

15.04.1949 tarihinde yayınlanan 5368 sayılı Verem Savaşı Hakkındaki Kanunla dönemin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığınca gerek teşkilatlanma gerek tesis ve teçhizat ve personel konusunda gerekse mali konularda devletin veremle savaştaki politika ve programları netleşmiştir. Bu kanunun çıkmasına vesile olan Birinci Verem Danışma Kurulunda (Tüberküloz İstişare ve İnceleme Meclisi); "Verem savaşını tanzim, takip ve murakabe edecek bir Verem Savaşı Genel Müdürlüğünün kurulması", yeni dispanserler, dernekler, verem yatakları açma yanında, BCG aşısı, orduda verem savaşı, okullarda veremle savaş ve personel yetiştirmekonularında çok önemli kararlar alınmıştır. İkinci Tüberküloz İstişare Kurulu toplantısında alınan kararla 1948 yılında Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü bünyesinde üretime geçilen BCG aşısının tüm yurt sathında yaygın bir şekilde uygulanabilmesi için 22.12.1952 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve UNICEF ile yapılan bir anlaşma kapsamında “Türkiye BCG Kampanyası Teşkilatı” kurulmuştur. Kampanyanın idaresi Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsüne verilmiş ve başkanlığına da kampanyanın kurulmasında büyük hizmetleri geçen Dr. Niyazi Erzin getirilmiştir. 1957 yılında BCG Kampanyası Refik Saydam Merkezi Hıfzısıhha Enstitüsünden ayrıldığında, kampanya başkanlığına Dr. Hamdi Açan getirilmiş ve BCG Kampanyası çalışmalarına devam edilmiştir. 

Verem Savaşı Merkez Teşkilatı 14.06.1960 tarihinde 5439 sayılı kanunun 2. maddesine istinaden ve 16996 sayılı Bakanlık onayı ile bir Genel Müdürlük haline getirilmiş ve 25.04.1963 tarih ve 225 sayılı kanunla Bakanlık Teşkilat kanununda yer almıştır. Verem Savaşı Genel Müdürlüğüne, BCG Kampanyasında Başkan Yardımcılığı ve Başkanlık görevlerini yürütmüş olan Dr. Hamdi Açan atanmış ve bu görevi 1980 yılına kadar yürütmüştür. Verem Savaşı Genel Müdürlüğü merkez teşkilatı bir genel müdür, bir genel müdür başyardımcısı, iki genel müdür yardımcısı, iki müşavir, Dispanserler Şubesi, Bütçe Plan ve Donatım Şubesi, İdari İşler Şubesi, Eğitim Propaganda ve Yayın Şubesi, İstatistik Etüt ve Dokümantasyon Şubesi ile Re-test ve Araştırma Şubesinden oluşmuştur. BCG Kampanyası Teşkilatı, Verem Savaşı Genel Müdürlüğüne bağlı bir merkez kuruluş olarak faaliyetlerine devam etmiştir. Genel Müdürlüğe bağlı 6 Verem Savaş Bölge Başkanlığı, 44 Verem Savaş İl Başkanlığı, 21 Bölge Tüberküloz Laboratuvarı ve 257 Verem Savaşı Dispanseri de o yıllardaki taşra teşkilatını oluşturmaktadır. 

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığının Yeniden Düzenlenmesi ile ilgili 17.06.1962 tarihli 2680 sayılı kanunun verdiğe yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca 13.12.1983 tarihinde kararlaştırılan 181 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bakanlığın adı “Sağlık Bakanlığı” olarak değiştirilmiş ve Bakanlığın teşkilat ve görevleri yeniden düzenlenmiştir. Bu kararnamenin Bakanlık Merkez Teşkilatı ile ilgili kısmının Ana Hizmet Birimleri bölümünde daha önce Genel Müdürlük düzeyinde olan Verem Savaşı Teşkilatı; “Verem Savaşı Dairesi Başkanlığı” olarak değiştirilmiştir. 

Sağlık Bakanlığı ile bağlı kuruluşlarının yeniden yapılandırılması; 6/4/2011 tarihli ve 6223 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak, Bakanlar Kurulu’nca 11/10/2011 tarihinde 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kararlaştırılmıştır. Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının teşkilat, görev, yetki ve sorumluluklarının düzenlenmesi amacıyla oluşturulan 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 2/11/2011 tarihli ve 28103 (Mükerrer) sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, Verem Savaşı Dairesi Başkanlığı Tüberküloz Daire Başkanlığı olarakTürkiye Halk Sağlığı Kurumu Bulaşıcı Hastalıklar Kontrol Programları Başkan Yardımcılığı altında hizmet vermiştir. 25.08.2017 sayılı 694 sayılı KHK ile Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşların teşkilat yapısında değişikliğe gidilmiştir. Tüberküloz Daire Başkanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’ne bağlı olarak çalışmalarına devam etmektedir. 

Ülkemizde tüberküloz kontrol faaliyetleri illerimizde İl Sağlık Müdürlüğü veuç birim olan Toplum Sağlığı Merkezlerine bağlı tüberküloz birimleri (Verem Savaşı Dispanserleri) aracılığıyla yürütülmektedir. Bu birimler, bakteriyolojik inceleme yapabilen, ücretsiz ilaç dağıtabilen, hasta kayıt sistemi ile tedavi altına aldığı hastaları tedavi sonuna kadar takip edebilen birimlerdir. 

Bunların yanı sıra; Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarları Daire Başkanlığına bağlı Ulusal Tüberküloz Referans Laboratuvarı, 22 Bölge Tüberküloz laboratuvarı ve dispanser laboratuvarlarımız ülke genelinde hizmet vermektedirler. Sağlık Bakanlığı’na bağlı Göğüs Hastalıkları hastaneleri ve bu hastanelerdeki Tüberküloz Laboratuvarları ile Sağlık Bakanlığı’na bağlı diğer hastaneler, üniversite hastaneleri ve kurumlara bağlı sağlık birimleri gerek hastaların tanı, bildirim, tedavi ve sevk işlemlerinde gerekse Tüberküloz Daire Başkanlığı ile veri alışverişi konusunda Ulusal Tüberküloz Kontrol Programı kapsamında hizmet veren kurum ve kuruluşlardır.