Sıtma Sürveyans Programı

Sıtma, tüm dünyada en sık görülen paraziter enfeksiyondur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünya nüfusunun yarısı sıtma riski altında olup bu hastalık nedeniyle çoğu Afrika ve Uzak Asya ülkelerinde olmak üzere yılda yaklaşık 1 milyon kişi hayatını kaybetmektedir.

İnsanlarda sıtmaya Plasmodium vivax, Plasmodium malaria, Plasmodium ovale ve Plasmodium falciparum türleri neden olur. Uzakdoğu ülkelerinde gözlendiği üzere, Plasmodium knowlesi gibi bazı maymun parazitlerinin de insanlarda enfeksiyon yapabildiği son yıllarda moleküler yöntemlerle gösterilmiştir. Tüm dünyada ve ülkemizde P. vivax en yaygın görülen türdür. Ölümle sonuçlanan olguların büyük çoğunluğu ise P. falciparum’a aittir.

Sıtma, Plasmodium türlerinin neden olduğu, tedavisiz olgularda ölümle sonuçlanabilen ciddi protozoal bir sistemik enfeksiyondur. Sıtma, günümüzde halen dünya nüfusunun yarısını tehdit etmekte ve her yıl yaklaşık 1 milyon kişinin ölümüne yol açmaktadır. Erken tanı konması ve hemen etkili bir tedavinin başlanabilmesi sıtmada vaka yönetiminin temelini oluşturduğu kadar, hastalık ve ölüm oranının düşürülmesinin de anahtarıdır.

Klinik bulgular temelinde tanı konulması ve tedavinin buna göre verilmesi bugün kabul edilen bir yaklaşım olmadığından, sıtmada tanı mikrobiyolojik incelemeye dayalıdır.

Sıtma ülkemizde bildirimi zorunlu bir hastalıktır ve bir eliminasyon programı yürütülmektedir. 2000’ler boyunca vaka sayıları çok azaldığı veya hatta bazı yıllarda hiç yerli vakaya rastlanmadığı için klinik laboratuvarlara örnek başvurusunun çok azalmış olduğu varsayılabilir. Vaka sayılarının düşmesinde etkili kontrol programlarının rolü olduğu düşünülmektedir, ancak, yakın tarihte dünyada da örnekleri olduğu üzere, değişik faktörlerin etkisi (iklim şartları, vektör direnci vb.) ile hastalığın yeniden sorun olarak gündeme gelme olasılığı ortadan kalkmış değildir. Sıtma, dünyada çok büyük bir nüfusu tehdit eden bir hastalık olarak, ülkemizde de halk sağlığı açısından önemini korumaktadır ve her zaman yeterli bir tanı kapasitesine ihtiyaç vardı

Sıtma ile mücadele konusunda ülkemizde birçok önlem alınmaktadır. 2016 yılında THSK Zoonotik ve Vektörel Hastalıklar Daire Başkanlığı, Zoonotik Sıtma ve Leishmaniasis kontrol Birimi tarafından sıtma ile mücadele hizmetlerinin yürütülmesi kapsamında yayımlanan genelge ile ülkemizdeki sıtma vakalarının önlenmesi amacıyla çalışmalar başlatılmıştır. Bu bağlamda başlatılan önleme çalışmaları içinde surveyans çalışmaları da yer almaktadır. Bu amaçla laboratuvar hizmetleri basamağında tüm sıtma vakalarının tanısının Halk Sağlığı Laboratuvarları ve Ulusal Sıtma Referans Laboratuvarı (Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarları Daire Başkanlığı Ulusal Parazitoloji Referans Laboratuvarı) tarafından doğrulanması amaçlanmıştır. Böylece bu genelge ile laboratuvara dayalı bir surveyans programı başlatılmıştır. Bu program çerçevesinde L1 tipi Halk Sağlığı Laboratuvarları tarafından sıtma paraziti pozitif yaymaların tümü ile L2 tipi Halk Sağlığı Laboratuvarlarından gelenler ve illerdeki sıtma paraziti negatif bulunan yaymaların %20’si Ulusal Sıtma Referans Laboratuvarına gönderilmeye başlanmış ve bu sayede ülkedeki sıtma profili ile ilgili veriler tekrar değerlendirilmeye alınmıştır (Tablo 1).

Tablo 1: Laboratuvara dayalı sıtma surveyansı ile ilgili veriler.