Zoonozlar, hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar olarak tanımlanır. Zoonotik özellik taşıyan hastalıkların insanlara bulaşı; enfekte hayvana veya hayvansal ürünlere, hayvansal gıdalara, enfekte hayvanların sekresyonlarına, kanlarına veya diğer çıkartılarına, deri ve kürkleri gibi kontamine materyallerine doğrudan veya dolaylı temas sonucu olmaktadır.

İnsan ve hayvan doğanın vazgeçilmez parçalarıdır. İnsan nüfusunun önemli bir kısmı meslekleri gereği, yaşadıkları yerlerin coğrafik konumu veya ülkelerin kültürüne göre değişik aralıklarla hayvanlarla veya hayvansal ürünlerle yakın temasta bulunur. İnsanların, ister şehirde ister kırsal alanda yaşasın; çiftliklerde, evlerde, sportif veya eğlence amaçlı alanlarda (avcılık, binicilik, doğa yürüyüşü, kamping gibi) veya mesleki olarak (veteriner, hayvan bakıcısı, çiftçi gibi) evcil veya yabani hayvanlar ile bir şekilde teması olmaktadır. Kentsel yaşamda evde beslenen pet hayvanlar ile, kırsal kesimde tarımsal alanda büyükbaş veya küçükbaş hayvanlar ile insanlar iç içe yaşamaktadır. Hayvansal gıdaların elde edilmesi, hazırlanması, paketlenmesi, depolanması ve dağıtımına kadar insan unsuru ön plandadır. Süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri gibi gıdalar yaşamımızın vazgeçilmez kaynaklarıdır. Hayvanların insan nüfusu ve çevre üzerine olumsuz etkisi çok az olmasına rağmen, bazı durumlarda çeşitli enfeksiyon etkenlerini taşıyarak halk sağlığı bakımından önemli riskler oluşturabilmektedirler

Zoonotik hastalıklar ülkemizde ve bütün dünyada yaygın olarak görülen bir hastalık grubudur. Ayrıca yeni tanımlanan enfeksiyon hastalıklarının önemli bir kısmı da zoonoz karakterlidir. Zoonozlar, bir taraftan hayvan sağlığını etkileyerek hayvan ölümlerine ve ekonomik kayıplara yol açarken, diğer taraftan da insanlarda hastalık oluşturarak önemli halk sağlığı sorunu oluşturmaktadırlar.

Artan nüfus, ülkeler veya kıtalar arası seyahatler, doğa turizmi, yabanıl hayat ile yakın temas, hayvan hareketliliği, iklim değişikliği gibi faktörler zoonozların görülme sıklığının artışında ve hastalıkların yayılmasında önemli faktörler olarak değerlendirilmektedir.  Ayrıca global ticaret, turizm de yeni zoonotik patojenlerin ortaya çıkması ve yayılmasında rolleri olduğu kabul edilmektedir. Bilim dünyasında yaygın olarak kabul gören ortak anlayış, gelecekte zoonozların, insan ve hayvan sağlığında önemini korumaya devam edeceği, yeni zoonozların ortaya çıkma potansiyeli olduğu yönündedir. Bu hastalıkların önlenmesi ve kontrolü konusunda ülke çapında; insan ve hayvan sağlık profesyonelleri, ilgili kuruluşları, çevre çalışanları ve bilim insanlarının daha çok çalışma yapmaları gerekmektedir. Bilim dünyası, toplumların gelecek sağlık tehditlerine karşı önceden hazırlıklı olmalarının gerekliliğini vurgulanmaktadır. Sağlık Bakanlığı bu görüş doğrultusunda Zoonozlar ile ilgili çalışmalarını planlamaktadır.

Ülkelerin kendi coğrafi konumları, toplumsal özellikleri ve ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre zoonotik hastalık tehditlerini önceden belirleyip, korunma ve kontrol stratejilerini geliştirmeleri gerekmektedir. Bu çalışmalar hem mevcut hastalıkların kontrolünü sağlayacak ve hem de olası hastalık risklerinin de önüne geçecektir.

Zoonozlar ile mücadelede “Multidisipliner” bir yaklaşım gerektirdiği konusunda fikir birliği olduğu, “Tek Sağlık” yaklaşımının bütün dünyada kabul gördüğü gözlenmektedir. Sağlık Bakanlığı’mız da bu çalışmayı “Tek Sağlık” yaklaşımı esasına göre planlamıştır.

Sağlık Bakanlığı ve Tarım ve Orman Bakanlığı başta olmak üzere pek çok sektörün güç birliği yaparak, koordineli olarak çalışması ile planlanan ve başlatılan çalışmaların başarılı olacağına inanmaktayız. Kurumlar arası etkili bir koordinasyon mekanizmasının oluşturulması, mevcut zoonozların önlenmesinde, gelecek tehditlerin tahmin edilmesinde ve önlem stratejilerinin geliştirilmesinde son derece önemli olacaktır.

Sağlık Bakanlığı, “Tek Sağlık” yaklaşımı doğrultusunda, Tarım ve Orman Bakanlığı ile beraber, multidisipliner bir çalışmayı hedefleyen “Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi Protokolü”nü hazırladı. Söz konusu protokol ile Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesini kuruldu. İnsan ve hayvan sağlığı açısından önemli olan zoonotik hastalıklarla mücadele, korunma ve kontrol önlemlerinin alınabilmesi için etkin iş birliğinin sağlanabilmesi, çalışma şartları, plan, proje ve prensipleri belirlendi.

Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi öncülüğünde, konusunda uzman akademisyenler ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların uzman temsilcilerinden oluşan Zoonotik Hastalıklar Alt Kurulları oluşturuldu. Bu kurulların oluşturulmasında Türkiye’nin öncelikli zoonotik hastalıkları göz önünde bulunduruldu. Bu ilk çalışmada sekiz alt kurul; (Kırım Kongo Kanamalı Ateş, Kuduz, Bruselloz, Şarbon, Tularemi, Kist Hidatik ve Toksoplazmoz ve Diğer Zoonotik Enfeksiyonlar Alt Kurulları) oluşturuldu. Bu alt kurullar çalışmalarını tamamladı ve “Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı, 2019-2023” ortaya konuldu. Eylem Planı, ilgili tüm kurum ve kuruluşların görüşüne sunuldu. Gelen görüşler doğrultusunda Eylem Planına son şekli verildi.

Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı'nda, ülkemiz için halk sağlığı sorunu olan zoonotik hastalıklar ile yakın zamanda tehdit olabilecek zoonozlar için eylem planları hazırlandı. Eylem Planının hedeflerinden biri zoonotik hastalıklar ile ilgili risk analizi yapmak, tehditleri önceden belirlemektir. Bu nedenle Eylem Planı, yeni ortaya çıkabilecek veya mevcut hastalıkların halk sağlığı tehdidi oluşturma boyutuna gelmeden önlenmesi ve kontrolüne yönelik aktivitelerin ilave edilebileceği dinamik bir yapıya sahiptir.

Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı; “Tek Sağlık” yaklaşımı çerçevesinde sektörlerin güçlerinin birleştirilmesini ve bütünsel bir yaklaşım ile Türkiye’de zoonotik hastalıkların yaygınlığını azaltarak toplumun yaşam kalitesini artırmayı hedeflemektedir. Eylem Planı bu hedefe ulaşmak için stratejilerin belirlenerek, uygulamaya konmasını ve izlenmesini sağlayacak politikaları ortaya koymaktadır.

Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı'nın ilk bölümünde nihai hedefe ulaşabilmek için genel hedef ve stratejiler tanımlanarak zoonotik hastalıkların kontrolüne yönelik 2019-2023 dönemini kapsayan hedef, strateji ve aktiviteler belirlendi.

Eylem Planı'nın zoonotik hastalıkların kontrolü ve önlenmesine yönelik dört genel hedefi vardır:

1. Toplumu, zoonotik hastalıklar ve önlenmesi konusunda bilinçlendirmek,
2. Zoonotik hastalıklar ile ilgili risk analizi yapmak ve tehditleri önceden belirlemek,
3. Ülke çapında zoonotik hastalıklar tanı laboratuvarlarını geliştirmek ve etkinliğini sağlamak, hastalıkların tedavisini güncel tutmak ve
4. İzleme, değerlendirme, koordinasyon ve planlama yapmak.

Eylem Planı'nın devamında genel hedef ve stratejilere ulaşmak için hastalıklara özgü hazırlanan mevcut durum değerlendirme raporları, bruselloz, şarbon, tularemi, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, kuduz, kistik ekinokokkozis, toksoplazmoz ile diğer zoonotik enfeksiyonlar başlığı altında Batı Nil virüsü enfeksiyonu, Zika virüs hastalığı, dengue virüs enfeksiyonu, chikungunya ateşi, sarı humma, kutanöz leishmaniasis, visseral leishmaniasis, leptospiroz, hantavirüs enfeksiyonları, lyme hastalığı ve Q ateşinin kontrolüne yönelik geliştirilen hedef, strateji ve aktiviteler yer almaktadır.

Hedef, strateji ve aktiviteler ile bunların hayata geçirilmesinden sorumlu kurum ve kuruluşlar, işbirliği yapılacak kurum ve kuruluşlar, aktivitenin süresi, muhtemel güçlükler, izleme ve değerlendirme ile göstergeler tablolar da detaylı olarak belirtildi.

Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı, 6 aylık İlerleme Raporları ve Yıllık Raporlar ile izlenecektir. Eylem Planının izlenmesi, değerlendirilmesi ve koordinasyonu Bakanlığımız Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Zoonotik ve Vektörel Hastalıkları Dairesi Başkanlığı tarafından yapılacaktır. Eylem Planının uygulamaları yakından takip edilecek; bilgilendirme, işbirliği ve koordinasyon toplantıları düzenlenecektir.

Zoonotik hastalıklarla mücadele amacı ile oluşturulmuş olan Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı, ulusal bir plandır. Bu plan başta Sağlık Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı olmak üzere akademisyenler, kamu ve özel kuruluşlar ile tüm bireyler üzerine düşen görevleri yerine getirdiğinde başarılı olacak ve ülkemizde zoonotik hastalıklarla mücadeleye büyük katkı sağlayacaktır. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı'na Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü web sitesinde https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/yayinlarimiz/eylem-planlari linki üzerinden ulaşabilirsiniz.